Aktualności
Adam Hanuszkiewicz – 100. rocznica urodzin
16/06/2024
16 czerwca mija setna rocznica urodzin Adama Hanuszkiewicza (1924–2011) – aktora, reżysera, dyrektora Teatru Narodowego, twórcy legendarnej inscenizacji Balladyny.
Na zdjęciu: na pierwszym planie – Adam Hanuszkiewicz w roli Kreona, na drugim planie – Kazimierz Opaliński jako Tyrezjasz w Antygonie Sofoklesa w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Premiera w Teatrze Narodowym 11 stycznia 1973.
Fot. Renard Dudley / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego
„Jestem cyrk, pajac, linoskoczek. Staję na głowie, żeby się podobać” – mówił o sobie bez wstydu. Do teatru odważnie wprowadził środki, których nauczył się w telewizji (był jednym z pierwszych twórców teatru telewizji): sposób operowania światłem, kadrowanie i dynamiczny montaż poszczególnych scen. Uważał, że teatr jest sztuką niezależną, gdzie reżyser może interpretować literaturę według swojego upodobania. W efekcie mnożył efektowne pomysły inscenizacyjne, które często dominowały nad całością przekazu. Inspiracji szukał w kulturze popularnej, a zastosowane środki teatralne trafiały skutecznie w oczekiwania masowej widowni drugiej połowy lat sześćdziesiątych i – przede wszystkim – siedemdziesiątych XX wieku.
„O kształcie teatru Hanuszkiewicza-inscenizatora klasyki rozstrzygał nie sam ich wybór, tylko sposób realizacji, który stawał się pierwszą przyczyną kontrowersji, powtarzających się regularnie przy okazji kolejnych premier – pisała Barbara Osterloff*. – Hanuszkiewicz mówił, że robi teatr, a nie literaturę i rzeczywiście demonstracyjnie posługiwał się bogatym instrumentarium teatru, w którym na równi ze słowem miejsce uprzywilejowane zajmowała muzyka i szeroko rozumiany ruch sceniczny (fechtunek, taniec czy pantomima)”.
Od początku sezonu 1968/1969 do 1 stycznia 1983 był dyrektorem Teatru Narodowego, sprawując jedną z najdłuższych dyrekcji w historii tej instytucji. W tym czasie na scenie przy placu Teatralnym powstało wiele inscenizacji opartych na kanonie polskiej i światowej klasyki, i nie była to tylko literatura dramatyczna. Hanuszkiewicz inscenizował polskich romantyków (Zygmunta Krasińskiego, Adama Mickiewicza, Aleksandra Fredrę), ostentacyjnie ich unowocześniając. To wtedy powstały jego najgłośniejsze inscenizacje utworów Juliusza Słowackiego: Kordian, gdzie za szczyt Mont Blanc, na którym tytułowy bohater wygłasza swój monolog, posłużyła drabina; adaptacja poematu Beniowski oraz Balladyna, w której Bożena Dykiel jako Goplana wjeżdżała na scenę na motocyklu Honda, a scenę bitwy rozegrano przy użyciu mechanicznych zabawek. Wystawiał również klasykę obcą – dramaty Shakespeare’a (Hamlet, Makbet), Czechowa (Trzy siostry, Płatonow), Gogola (Rewizor).
Na zdjęciu: Bożena Dykiel jako Goplana w Balladynie Juliusza Słowackiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Premiera w Teatrze Narodowym 8 lutego 1974.
Fot. Renard Dudley / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego
Na zdjęciach:
– po lewej:
Jerzy Kamas (Car) i Andrzej Nardelli (Kordian) w Kordianie Juliusza Słowackiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Premiera w Teatrze Powszechnym w Warszawie 30 stycznia 1970 (od 4 marca 1970 w Teatrze Narodowym).
Fot. Franciszek Myszkowski / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego
– po prawej:
Anna Chodakowska (Antygona) i Adam Hanuszkiewicz (Kreon) w Antygonie Sofoklesa w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Premiera w Teatrze Narodowym 11 stycznia 1973.
Fot. Renard Dudley / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego
W 1973 Hanuszkiewicz otworzył nową scenę Teatru Narodowego – Teatr Mały. Pierwszą premierą była Antygona Sofoklesa, do której zaangażował cały rocznik ówczesnych studentów PWST. Na tej samej scenie wystawił Miesiąc na wsi Turgieniewa, gdzie elementem scenografii była autentyczna trawa, po której przechadzały się prawdziwe charty.
Jego oryginalne pomysły na interpretację wielkiej literatury potrafiły przyciągnąć do Teatru Narodowego masową publiczność, ale bulwersowały część krytyki, która nie mogła Hanuszkiewiczowi darować upraszczania klasyki – szczególnie pod szyldem Teatru Narodowego. „Chcemy, czy nie – notowała Magdalena Raszewska** – właśnie dyrekcja Hanuszkiewicza była tym okresem w historii Teatru Narodowego, gdy miał on rzeczywistego partnera w publiczności. Może nie był wtedy Teatrem Narodowym, ale był teatrem narodu”.
Na zdjęciu: Krzysztof Kolberger w roli Bielajewa, Zofia Kucówna jako Natalia Pietrowna i Jan Machulski jako Rakitin w Miesiącu na wsi Iwana Turgieniewa w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Premiera w Teatrze Narodowym 23 maja 1974.
Fot. Renard Dudley / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego
*Barbara Osterloff, Zjawisko Hanuszkiewicz w: Teatr Narodowy. Kronika. Sezon 2011/2012, Warszawa 2012
**Magdalena Raszewska, Teatr Narodowy 1949–2004, Warszawa 2005
