Aktualności
Jan Englert – 55 lat na scenie
04/11/2019
5 listopada mija pięćdziesiąt pięć lat od scenicznego debiutu Jana Englerta – aktora, reżysera, pedagoga, dyrektora artystycznego Teatru Narodowego.
„Aktor tylko bywa twórcą. Dlaczego bywa, a nie jest? Ponieważ nigdy nie tworzy dla siebie. Przedstawienie powstaje wtedy, kiedy styka się z reakcją widowni. To samo przedstawienie zagrane z tym samym zaangażowaniem może różnić się o klasę z powodu odbiorcy. Czasem publiczność sprawia, że aktor szybuje wysoko do góry. Innym razem widz się nudzi i nie akceptuje konwencji” * – zauważa Jan Englert.
Jan Englert (Witold Gombrowicz) w „Dowodzie na istnienie drugiego” autorstwa i w reżyserii Macieja Wojtyszki. Prapremiera w Teatrze Narodowym 14 marca 2014. Fot. Andrzej Wencel
Jan Englert jest absolwentem warszawskiej PWST (1964). Po ukończeniu studiów był aktorem warszawskich teatrów: Polskiego (1964–1969, 1981–1994), Współczesnego (1969–1981), a od 1997 roku jest członkiem zespołu Teatru Narodowego. „Zmieniałem co dekadę zespoły teatralne i metody pracy: z Teatru Współczesnego Erwina Axera przeszedłem do Teatru Polskiego Dejmka, a od Dejmka do Teatru Narodowego Jerzego Grzegorzewskiego. Każda kolejna zmiana była dla mnie szokiem, otwierał się zupełnie nowy etap” – wspominał. W Teatrze Współczesnym wystąpił w przedstawieniach w reżyserii Erwina Axera, m.in.: jako Leon w Matce Witkiewicza, Szatan w Kordianie Słowackiego i Karlos w Krawcu Mrożka, a także Macieja Prusa – jako Łopachin w Wiśniowym sadzie Czechowa. Jerzy Kreczmar obsadził Jana Englerta w roli Gustawa w Dziadach kowieńskich Mickiewicza. „Axer uświadomił mi, że istnieje coś takiego jak forma – mówił aktor o współpracy z reżyserem w Teatrze Współczesnym. – Bardzo prawdziwie pan gra, ale proszę poszukać innego człowieka. Taka uwaga zmieniła cały mój sposób myślenia o pracy”.
Angaż aktora w Teatrze Polskim za dyrekcji Kazimierza Dejmka przypadł na trudny okres stanu wojennego i jego konsekwencji w latach następnych. Englert mimo to wykorzystał szansę na twórczy rozwój. „Podczas pracy nad Wyzwoleniem, dzięki uwadze Dejmka, zrozumiałem, jakie popełniłem błędy. Na górze pan cierpi: serce cierpi, głowa cierpi, a na dole ma pan nogi skoczka, które kłamią – w ogóle pan nie cierpi. To jest uwaga techniczna, która poważnie potraktowana może otworzyć nowe horyzonty”. Dejmek-reżyser obsadzał Englerta w modernistycznych dramatach Wyspiańskiego – obok Konrada w Wyzwoleniu zagrał Pana Młodego w Weselu; występował u Dejmka również w nowych sztukach Mrożka, m.in.: w roli tytułowej w Vatzlavie oraz jako Bartodziej w Portrecie. Za swoje najważniejsze role w Teatrze Polskim aktor uważa Henryka w Ślubie Gombrowicza w reżyserii Tadeusza Minca i rolę tytułową w Ryszardzie III Shakespeare’a w inscenizacji Macieja Prusa.
„Kiedy w końcu zacząłem pracować z Grzegorzewskim, całkowicie mu się podporządkowałem. To był artysta. Ktoś, kto potrafił wokół siebie budować rzeczywistość na własny użytek lub dla innych” – opowiadał aktor. Jerzy Grzegorzewski obsadził Jana Englerta w Teatrze Narodowym m.in.: jako Chłopickiego w Nocy listopadowej Wyspiańskiego, Henryka w Nie-Boskiej komedii Krasińskiego, Króla-Makbeta w Hamlecie Stanisława Wyspiańskiego, R w Duszyczce Różewicza (2004) – przedstawieniu, które wciąż jest w repertuarze Teatru Narodowego. Na Scenie Narodowej pracował też z innymi reżyserami, ponownie z Maciejem Prusem – tytułowa rola w Królu Lirze Shakespeare’a i Gajew w Wiśniowym sadzie Czechowa; Jerzym Jarockim – Witold III w Błądzeniu wg Gombrowicza i Eugeniusz w Tangu Mrożka, Mają Kleczewską – Tezeusz w Fedrze i Jakub Roux w Marat/Sade Weissa. Zagrał tutaj w przedstawieniach we własnej reżyserii, m.in.: Arnolfa w Szkole żon Molière’a, Łatkę w Dożywociu i Radosta w Ślubach panieńskich Fredry.
Na pierwszym planie: Jan Englert (R), na drugim planie: Anna Gryszkówna (Aktorka) w „Duszyczce” na podstawie poematów Tadeusza Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. Prapremiera w Teatrze Narodowym 30 stycznia 2004. Fot. Wojciech Plewiński
Jan Englert wystąpił również w kilkudziesięciu filmach, zagrał i wyreżyserował wiele przedstawień w Teatrze Telewizji. Od 1980 roku jest wykładowcą warszawskiej PWST (od 1995 – Akademii Teatralnej), której dwukrotnie był rektorem. Za jego kadencji odbudowano Teatr Szkolny Collegium Nobilium i powołano Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych. W 2003 roku objął stanowisko dyrektora artystycznego Teatru Narodowego.
Po pięćdziesięciu pięciu latach pracy Jan Englert podkreśla, że jego zawód jest przede wszystkim rzemiosłem. „Aktorstwo jest mostem przerzuconym między prywatnością aktora a jego ciałem, wrażliwością, wyobrażeniem o granej postaci. Punktem startowym w pracy nad rolą jest przyswojenie roli sobie albo siebie roli. Celem jest znalezienie prawdy, która w teatrze nigdy nie jest realistyczna. Zawsze narzuca ją konwencja, dlatego jest od początku do końca wymyślona” – podsumowuje Jubilat.
W Teatrze Narodowym Jana Englerta można oglądać w przedstawieniach mistrzów teatru – jako R w poetyckiej Duszyczce Jerzego Grzegorzewskiego i Eugeniusza w Tangu, realizacji Jerzego Jarockiego. Gra Radosta w Ślubach panieńskich, spektaklu we własnej reżyserii. Tworzy portret Witolda Gombrowicza w dramacie autorstwa i w reżyserii Macieja Wojtyszki – Dowodzie na istnienie drugiego; gra Sira w Garderobianym Harwooda przygotowanym przez Adama Sajnuka.
Oprócz Fredrowskich Ślubów panieńskich aktualnie w repertuarze Narodowej Sceny znajdują się jeszcze dwie realizacje Englerta: tragikomiczna Udręka życia Levina oraz Kordian Słowackiego – przedstawienie, którego premiera odbyła się 19 listopada 2015 roku w 250 rocznicę powstania Teatru Narodowego.
* wszystkie cytaty pochodzą z: Czas teraźniejszy [z Janem Englertem rozmawia Michał Smolis], „Notatnik Teatralny” 2010, nr 60–61
Role Jana Englerta w Teatrze Narodowym – galeria:
